Februari 2018: bericht 2 uit het land dat nooit gekoloniseerd werd – Anne-Marie Zaat
Gisteren, tijdens een gesprek over de Ethiopische politieke situatie, somde mijn Ethiopische collage een lange rij Afrikaanse presidenten op die door ‘Amerika’ in het zadel geholpen waren en de hand boven het hoofd gehouden werden. En hij verklaarde de democratie in Afrika tot een farce.
vredesactiviste
Het aantal gesprekken dat ik de afgelopen twintig jaar met Afrikaanse vrienden voerde over Afrika, democratie en de invloed van Amerika is ontelbaar. Meestal waren het pessimistische gesprekken waarin de verantwoordelijkheid voor de armoede en het gebrek aan democratie afwisselend geweten werd aan onverantwoordelijke Afrikaanse leiders en aan Amerika.
Deze lange reeks gesprekken voerde ik vol ongemak, met tussendoor veel denkwerk hoe ik me een volgend keer op kon stellen. In het begin twijfelde ik aan mezelf: wist ik zo weinig over de verborgen grote economische machten, dat ik niet doorhad wat er op wereldniveau speelde? En was ik naïef dat ik het pessimisme niet deelde? Ik herinnerde dat ik me dezelfde vragen stelde tijdens gesprekken met radicale activisten in de jaren ‘70. Informatie verzamelen was mijn uit-weg.
Later kreeg ik een vage notie dat er iets miste in Afrika – Amerika analyses. Ik herinnerde me mijn medepassagier in een vliegtuig op de terugweg van de verkiezingswaarneming in Congo. Hij hield een lang betoog over het volledig mislukken van de Congolese democratie omdat er gefraudeerd was. Pas over vier jaar zou er weer een nieuwe kans op verandering komen.
Plotseling zei ik: “Als jouw analyse klopt, wat zeg ik dan tegen mijn Congolese vriendin die daar vredesactiviste is? Zij komt in je analyses niet voor, alles wat zij kan doen heeft geen belang. Zeg ik haar dat ze nu het beste vier jaar in bed onder de dekens kan blijven liggen omdat er niets nuttig te doen is?”. Ik realiseerde me dat in de Afrika – Amerika analyses de wereld terug-gebracht is tot een poppenspel van enkele politiek-economische machtshebbers, waarin de hele bevolking één dag per vier jaar voorkomt. Sinds die tijd valt het me op hoeveel mannen tijd besteden aan Afrika – Amerika rituelen: mannen die graag praten over andere mannen met meer macht dan zijzelf.
tijd en plaats
Tijdens Afrika – Amerika gesprekken is de verwachting dat ik meedoe aan lange, pessimisti-sche, rituele opsommingen van alles wat fout is en wie daar schuld aan heeft. Dus ben ik een spelbreker als ik er een echt inhoudelijk gesprek van maak, en dat doe ik door Tijd en Plaats in te brengen. Een onderwerp bespreken zonder Tijd en Plaats, leidt tot grove fouten, mogelijke conflicten en gefixeerde emoties. Afrika: welk van de 25 landen bedoel je? Democratie: wat bedoel jij daarmee? Amerika: die hele kleine groep politieke en economische machtshebbers? Vallen de Europese machtshebbers daar ook onder? En de Amerikaanse bevolking? Hebben we het over de koloniale tijden, de huidige situatie, of die van veertig jaar terug? Het gesprek van een rituele opsomming omvormen tot een inhoudelijke analyse vraagt een beetje moed en heel veel vasthoudendheid.
Het moeilijkst te doorbreken is de mix van pessimisme en machteloosheid. Zestig jaar terug waren bijna alle landen nog gekoloniseerd. Je kunt er moeilijk omheen dat het mensen gelukt is om de democratie in Afrika een paar stappen vooruit te brengen. Dat ik iets van optimisme in-breng lijkt soms mijn grootste zonde.
plots
Ik vroeg me af of ik wel recht van spreken heb, als witte Europeaan. Mijn antwoord: als mensen elkaar ontmoedigen door rituele pessimistische versimpelingen, vind ik het passend perspectie-ven aan te geven die als ingang voor acties kunnen dienen. Soms blijken mensen daar blij mee. Voor anderen zal het eruitzien dat een arrogante witte doet alsof ze beter weet wat er in Afrika speelt dan de Afrikanen zelf. Dat risico neem ik.
Gisteren zei mijn collega me, op vriendelijke toon, dat ik zijn (pessimistische) opvatting niet kon navoelen omdát ik een Europese ben. Plots realiseerde ik me dat ik zowel onder Afrikanen als Nederlanders mensen ken met bijna identieke, versimpelde, pessimistische beelden over Afrika, democratie en Amerika. En anderen die zowel de huidige ellende, als de brede ontwikkelingen zien. Dat vertelde ik mijn collega direct.