Najaar 2018: Bericht 4 uit het land dat nooit gekoloniseerd werd – Anne-Marie Zaat
Het eerste onderwerp dat veel Ethiopiërs aansnijden in een gesprek met buitenlanders is het feit dat Ethiopië nooit gekoloniseerd is.(1]
in 1896 versloeg het Ethiopische leger definitief het Italiaanse leger in de slag bij Adwa. Mensen vertellen hierover met veel trots. Het heeft me aan het denken gezet over ‘trots’. ‘Trots op je land of trots op je Nederlanderschap’, ik heb er al heel lang vraagtekens bij.
Als kind genoot ik ervan om samen met ons gezin voetbal te kijken als het Nederlandse elftal speelde, of naar schaatsen als ‘Ard en Keessie’ medailles haalden. Ik vond het knap van hen, maar herinner me nauwelijks een gevoel van trots, omdat IK niet gevoetbald of geschaatst had.
Natuurlijk vind ik het centrum van Amsterdam prachtig, maar weet ook dat het geld voor de prachtige huizen verdiend werd met de plundering van andere landen. Ik voel geen trots bij het feit dat Nederland ooit een machtige natie was. In de loop van de jaren realiseerde ik me beter hoe goed ‘onze’ ingenieurs en scheepsbouwers zijn, ik bewonder dat. En ik weet dat veel Nederlanders goede handelaars zijn. Maar ik weet ook dat ‘we’ in de loop van de eeuwen bijna twee miljoen slaven verscheept en verhandeld hebben.
Ik voel me niet trots, omdat IK niet gevoetbald heb, en ook niet schuldig, simpelweg omdat IK geen slaven verhandeld heb. Heb ik een glorieus verhaal over het Nederlandse verleden nodig om me goed te voelen over mezelf? Nee. En is het passend me bedrukt te voelen als dat verhaal niet rooskleurig of schaamtevol is? Nee. Kan ik trots en blijdschap voelen bij wat ik zelf, samen met anderen, voor elkaar gekregen heb? Ja.
Het feit dat het Ethiopische leger in 1896 won van het Italiaanse leger, is van wezenlijk belang geweest voor de geschiedenis. Het haalde het Europese idee onderuit dat Afrikanen barbaren zouden zijn die zich niet wisten te organiseren en daarom geciviliseerd moesten worden via kolonisatie. En het gaf moed aan Afrikanen, die sinds dat moment een voorbeeld hadden van een Afrikaans land dat een Europese bezetter overwon.
Waarom erger ik me zo aan de verheerlijking van dit ene heroïsche feit uit de geschiedenis van Ethiopië? Misschien omdat de collectieve identiteit van de ‘Ethiopiër die trots is op Adwa’, het gesprek over zoveel andere onderwerpen uit de geschiedenis onmogelijk maakt? Ik denk aan de lange historie van onderlinge oorlogen en gewelddadige regimes binnen Ethiopië, over de bezetting eind 19de eeuw van grote omliggende gebieden, die nu de ‘vereniging van Ethiopië wordt genoemd; aan de binnenlandse slavernij die tot 1940 duurde en aan de bezetting door Italië van 1937-1941.
Misschien omdat de collectieve identiteit van ‘Ethiopiër die trots is op zijn verleden’, maakt dat ik maar weinig mensen vind waarmee ik een gesprek over de beroerde werkelijkheid van het heden en een weg voor veranderingen naar een betere toekomst kan voeren?[2] Misschien omdat deze vorm van trots maakt dat sommige Ethiopiërs moeite hebben kennis en adviezen van Afrikanen aan te nemen, omdat die ‘minderwaardig’ zijn. En moeilijk adviezen aanvaarden van Europeanen, omdat ze geleerd hebben zich niets aan Europeanen gelegen te laten liggen?
Ik voel me bevrijd nu ik geen gesprekken over ‘trots op ons Nederlanderschap’ hoef te voeren, waarin de complexe werkelijkheden van ons verleden vervormd worden. Gesprekken die afleiden van goede gesprekken over ons heden en de toekomst. Ieder van ons beleeft zichzelf tegelijkertijd als een ‘Ik’ en als ‘deel van een wij’. Ik-Europeaan’, ‘Ik-Nederlander’, ‘Ik Brabander’, ‘Ik-werkende’, ‘Ik-vrouw’, etc. Eleu heeft me aangemoedigd en gesteund om me vredig te voelen in ‘Ik- …‘.
[1] In een bijeenkomst in Berlijn, in 1884-1885, verdeelden Europese landen Afrika onder elkaar. Engeland en Frankrijk streden on Ethiopia en, als compromis, werd Ethiopië aan Italië toegewezen. Het Italiaanse leger viel in 1895 Ethiopië binnen en werd op 1 maart 1896 bij Adwa verslagen. De slag bij Adwa wordt nog jaarlijks tijdens een nationale feestdag herdacht.
[2] De Human Development index (HDI) geeft aan wat de status van ontwikkeling van een land is op het gebied van o.a. onderwijs, analfabetisme, armoede, levensverwachting. Ethiopië staat op de 173ste plaats, van 189 landen totaal. Nederland ’staat op de tiende plaats, België op de zeventiende.